Tip 17: Aansprakelijkheid bij prijsstijgingen of toeleveringsproblemen van materialen
KAN JE ALS ONTWERPER AANSPRAKELIJK WORDEN GESTELD WANNEER DE BOUWHEER WORDT GECONFRONTEERD MET PRIJSSTIJGINGEN OF TOELEVERINGSPROBLEMEN VAN BEPAALDE MATERIALEN ?
Auteur: jurist Tom Cromphout, studiedienst PROTECT nv - 26 april 2022
De aanzienlijke prijsstijgingen van bepaalde bouwmaterialen en de toeleveringsproblemen met vertragingen tot gevolg kwamen de laatste maanden via verschillende kanalen regelmatig onder de aandacht. Een en ander is het gevolg van de pandemie maar ook de recent aangevangen oorlog in Oekraïne doet ons vrezen dat we het laatste hiervan nog niet gezien hebben.
Wanneer er zich tijdens de uitvoering situaties zoals bovenstaande voordoen, heeft de bouwheer niet zelden de neiging om hiervoor naar de ontwerper te kijken. De vraag is dan ook: stelt zich hier een aansprakelijkheidsrisico voor jou als ontwerper?
1. ALGEMEEN: WAT IS EEN BUDGETOVERSCHRIJDING EN IS DE ONTWERPER HIERVOOR AANSPRAKELIJK?
1.1 Wat is een budgetoverschrijding en welke zijn de plichten van de ontwerper inzake het budget
Simpel gesteld is een budgetoverschrijding het loutere feit dat een vooraf vastgelegd budget niet wordt gehaald. Het budget is het bedrag waarover de bouwheer beschikt of dat de bouwheer heeft gereserveerd om zijn project uit te voeren. Als het project finaal meer kost dan dit vooraf vastgelegde bedrag, spreken we van een budgetoverschrijding.
Als ontwerper heb je de taak om – met alle middelen die je hebt - een ontwerp op te maken dat te realiseren valt binnen het door de opdrachtgever opgegeven budget en tijdens de uitvoering te controleren of dit budget wordt nageleefd.
Met dit budget in het achterhoofd zal de ontwerper een ontwerp opmaken en op basis hiervan, een raming. De raming is een inschatting van de kostprijs van het project en is dus geen synoniem met budget. Naarmate het ontwerpproces vordert en concrete keuzes worden gemaakt, wordt de raming accurater. Bedoeling is vanzelfsprekend dat zij bij opmaak van het uitvoeringsdossier en de toekenning van de werken aan de aannemer(s) het budget niet overschrijdt.
Lopende de uitvoering van de werken verifieert de ontwerper de vorderingsstaten en zal hij eveneens moeten controleren of het budget niet wordt overschreden. De ontwerper moet de opdrachtgever informeren als er indicatie is dat de naleving van het budget in gedrang komt, zodat er op dat moment al dan niet actie kan worden ondernomen.
In de rechtspraak wordt algemeen rekening gehouden met het feit dat elk project wel onderhevig kan zijn aan een bepaalde budgetoverschrijding en de bouwheer bij het bepalen van zijn budget dus ook in alle redelijkheid dient rekening te houden met een bepaalde marge. Ze oordeelt dat deze pas abnormaal te noemen is wanneer ze 10 à 12% van het totale budget overschrijdt omwille van andere redenen dan bijbestellingen en gekozen meerwerken.
Het is niet ondenkbaar dat dit percentage in de toekomst naar boven wordt bijgesteld, rekening houdende met de huidige economische situatie.
1.2 Mogelijke oorzaken van budgetoverschrijding
Een budgetoverschrijding kan verschillende oorzaken hebben, die in vele gevallen niet aan de ontwerper toerekenbaar zijn.
Zij kan onder andere resulteren uit wijzigingen of meerwerken die door de opdrachtgever worden gevraagd, nieuwe bevindingen die en cours de route naar boven komen (bijvoorbeeld slechte kwaliteit ondergrond of bestaande constructie), externe factoren die onmogelijk konden voorzien worden (bijvoorbeeld de overname van een project door een nieuwe aannemer na faling of in gebreke blijven van de vorige of een nieuwe regelgeving die strengere eisen stelt), enz.
In sommige gevallen komt ook de ontwerper in het vizier . We denken dan in eerste instantie aan een ontwerp dat niet volledig was, en waarbij lopende de uitvoering wordt vastgesteld dat bijkomende werken moeten worden uitgevoerd om het project zoals zij was ontworpen, te realiseren. Deze budgetoverschrijding betekent echter niet altijd dat er schade is en we verwijzen hiervoor naar het uitvoerige artikel dat in 2017 reeds door PROTECT werd gepubliceerd:
Is de ontwerper bij fout automatisch aansprakelijk voor een meerkost?
Het spreekt voor zich dat de ontwerper niet aansprakelijk is voor de huidige realiteit van prijsstijgingen en toeleveringsproblemen. Dit is een situatie die in se door geen enkele bouwpartner kon worden voorzien, maar waar de bouwheer, de aannemer(s) en de ontwerper wel mee worden geconfronteerd.
1.3 De gevolgen van een budgetoverschrijding
Zoals bij aanvang uitgelegd is een budgetoverschrijding het loutere feit dat de kostprijs van het project hoger ligt dan het bedrag dat hiervoor was gereserveerd. Per definitie is het dan ook de opdrachtgever die voor deze overschrijding zal ‘opdraaien’.
Hij kan dit niet op de ene of de andere partij verhalen, aangezien een budgetoverschrijding in regel geen schade is dewelke in causaal verband staat met een door één van de bouwpartners begane fout of tekortkoming.
Het principe van aansprakelijkheid vereist immers dat een fout werd begaan die in causaal verband staat met een schade.
In het geval dat er bij een budgetoverschrijding desgevallend een ontwerpfout zou kunnen aangetoond worden, bijvoorbeeld omdat een bepaalde post niet in de opdrachtdocumenten was voorzien of een hoeveelheid was onderschat, heeft dit in het merendeel van de gevallen geen schade tot gevolg, nu wanneer er met deze post wel bij aanvang rekening was gehouden, de bouwheer hier sowieso voor betaald zou hebben. De ontwerper moet m.a.w. niet opdraaien voor hetgeen we een uitgestelde bouwkost noemen. Wij verwijzen hiervoor nogmaals naar het hierboven reeds geciteerde PROTECT-artikel.
2. ONVOORZIENE PRIJSSTIJGINGEN EN VERTRAGINGEN DOOR TOELEVERINGSPROBLEMEN
Het spreekt voor zich dat de ontwerper niet aansprakelijk is voor de eventuele budgetoverschrijding die zich kan voordoen ingevolge prijsstijgingen die zich tegenwoordig op de markt voordoen noch voor de leveringsproblemen waarmee aannemers de laatste tijd geconfronteerd worden.
Een prijsstijging kan in regel dan ook niet doorgerekend worden aan de ontwerper noch moet deze geheel of gedeeltelijk instaan voor de schade die de bouwheer zou lijden ten gevolge van een vertraging in de uitvoering.
De ontwerper kon in tempore non suspecto bij de opmaak van de plannen en het aanbestedingsdossier of de bijstand bij de aanstelling van de aannemer(s) moeilijk een kanttekening maken bij een situatie die op dat moment niet voorzienbaar was. Evenmin kon hij in zijn raming rekening houden met prijsstijgingen die op dat moment niet voorzienbaar waren.
Wij menen dan ook dat een bouwheer geconfronteerd met prijsstijgingen of vertragingen ten gevolge van de huidige economische situatie, de ontwerper hiervoor niet aansprakelijk of mede aansprakelijk kan houden. Evenmin is de bouwheer gerechtigd om één of meerdere facturen van de ontwerper voor geleverde prestaties geheel of gedeeltelijk te betwisten louter omdat het project ten gevolge van deze omstandigheid duurder is uitgevallen of langer in uitvoering is geweest.
De vraag kan worden gesteld in welke mate dit risico op basis van de contractuele afspraken met de bouwheer door de aannemer moet worden gedragen.
In de meeste gevallen verbindt de aannemer zich tot de uitvoering tegen een bepaalde prijs en, in sommige gevallen, binnen een bepaalde termijn, en is er sprake van een absoluut forfait. Wanneer de aannemer in dat geval geen voorbehoud heeft gemaakt voor verrekening van bepaalde onverwachte meerkosten of bijzondere omstandigheden (zoals de pandemie of de oorlog in Oekraïne en haar gevolgen), zou men kunnen stellen dat hij gebonden is door dit absoluut forfait.
Dit is echter geen exacte wetenschap.
De overheidsopdrachtenregelgeving voorziet dat de aannemer zich onder bepaalde voorwaarden op onvoorzienbare omstandigheden kan beroepen om een herziening van de overeenkomst te eisen (art 38§9 KB 14 januari 2013).
Een dergelijk principe bestaat niet in het privaat recht, maar ook daar lijkt het niet onwaarschijnlijk dat een aannemer bepaalde flagrante prijsstijgingen die hem een aanzienlijk nadeel berokkenen, minstens gedeeltelijk zou kunnen verrekenen.
De bewijslast hiertoe en de juridische basis van zijn vordering ligt natuurlijk wel bij de aannemer die zich erop beroept.
Het is bovendien ook een vaststelling dat de aannemers tegenwoordig rekening houden met de huidige economische situatie en pandemie en hier ook in hun contracten en offertes bepaalde reserves formuleren.
De bouwheer dient op dat vlak zelf te onderzoeken, rekening houdende met de documenten die zijn contractuele relatie met de aannemer bepalen, welke gevolgen voor zijn rekening dan wel voor die van de aannemer zijn.
Ook als ontwerper kan je, los van het aansprakelijkheidsrisico waarover later meer, best rekening houden met deze economische situatie. Zoals we hieronder onder ‘Aanpak en aandachtspunten’ meer in detail uitleggen, valt het te verkiezen dat er wordt overeengekomen dat het ereloon mee evolueert met de bouwkost in plaats van het af te toppen op een vast forfaitair bedrag.
Daarenboven moet men er zich bewust van zijn dat deze economische situatie meer werk tot gevolg kan hebben, waar redelijkerwijze ook iets tegenover mag gesteld worden.
Als PROTECT verzekerde kan je het volledige artikel verder lezen binnen de Kennisbibliotheek van MyProtect. Je vindt het artikel terug onder Categorie “10. Tips en Artikels”. KLIK HIER om het volledige artikel te lezen.